Einde van de democratie – En wat nu?
We staan op een kruispunt. We hebben lang de weg van verder uitbouwen van de democratie bewandeld. Deze weg lijkt nu echter tot een einde te komen. Trump is net verkozen tot president, en alleen de tijd zal leren hoe dat zal zijn. Maar wat opvalt is het sentiment dat men vooral blij is dat de verkiezingen voorbij zijn. Het gebruik maken van het stemrecht is niet meer het ‘feest der democratie’, zoals het vaak genoemd wordt. De democratie raakt uitgehold, het grote geld bepaalt en er is groot wantrouwen naar politici. Hierdoor hebben mensen het gevoel geen controle meer over hun eigen leven en omgeving te hebben. Lees het boek ‘Tegen verkiezingen’ van David van Reybrouck voor een treffende analyse.

Terug naar de sterke leider?
Als deze weg ten einde loopt, wat zijn dan nieuwe wegen waar we uit kunnen kiezen? Hoe krijgen we het gevoel van controle over ons leven weer terug? Één van de wegen is de terugkeer naar de ‘sterke leider’. Bij gebrek aan vertrouwen in politici die niet (kunnen) waarmaken wat ze zeggen, die onderdeel zijn van de elite en die geen inspiratie meer kunnen opwekken, doet een populistische ‘sterke leider’ het goed in verkiezingen. Hij straalt macht uit, belooft van alles en geeft mensen de hoop dat hij de problemen die ze hebben daadkrachtig gaat oplossen. En iedereen wil hoop hebben en iedereen wil iemand verantwoordelijkheid en vertrouwen geven om zaken op te lossen. Met het kiezen van iemand die doet wat hij zegt krijgen we ook het gevoel van controle weer terug.

Maar wat een populist in feite doet, is het reduceren van de complexe werkelijkheid tot een aantal simpele stokpaarden gekoppeld aan een lekker in het gehoor liggende slogan (America first, een tsunami van vluchtelingen, Amerika is de bron van alle kwaad, Brussel bepaalt alles, eigen volk eerst). Dat daarmee de diversiteit van belangen die nu eenmaal een rol spelen in die complexe werkelijkheid geweld wordt aangedaan is kennelijk niet relevant. De wanhoop over het huidige stelsel wint het bij een groot deel van de burgers van het gezonde verstand. Zelfs het feit dat uitspraken van de populist aantoonbaar niet kloppen doet er niet toe.

Mensen zijn moe van de feiten, die feiten hebben hen nog nooit geholpen en ze worden altijd maar weer gebruikt om uit te leggen waarom er weer eens bezuinigd moet worden, of een andere vervelende maatregel. Dus vluchten ze in dwepen met de zogenaamde ‘sterke leider’.

De mythe van de sterke man
Op basis van bovenstaande zal het niet verbazen dat wij er van overtuigd zijn dat de keuze voor een ‘sterke leider’, de populist, niet de juiste is. Het werkt polarisering in de hand. De populist heeft een schuldige nodige die bestreden kan worden. Hierdoor zullen de vrijheid en gelijkheid afnemen en het risico ontstaan dat de vrijheid en gelijkheid die de afgelopen eeuwen bewerkstelligd is, te niet gedaan zal worden. Ook blijkt dat de macht die een sterke leider heeft verslavend werkt en corrumpeert. Machtsmisbruik in allerlei vormen steekt de kop op. Het is dus een gevaarlijke keuze die ingegeven wordt door gemakzucht en (begrijpelijke) moedeloosheid. Als de democratie niet goed meer werkt, dan maar terug naar de autocraat van weleer. Welke oplossing is er anders? Wij noemen het de mythe van de sterke man: een goede ‘sterke leider’ kan ons helpen. Dit is echter een gevaarlijk dwaalspoor waarbij we in feite het stuur volledig uit handen geven terwijl we juist de controle over ons eigen leven terug wilden krijgen.

Democratie 2.0: sociocratie
Het antwoord ligt wat ons betreft in het teruggaan naar het principe van de democratie, maar dan in een nieuwe betere vorm, de sociocratie. De andere weg die wij hier op het kruispunt kiezen is de macht decentraliseren naar de direct belanghebbenden, de burgers. Leiderschap en macht moeten los gekoppeld worden. Het model van sociocratie biedt de oplossing. In een sociocratie is alles bottom-up geregeld, iedereen beslist mee.

Een gemeenschap neemt een besluit dat goed is voor die gemeenschap als geen van de aanwezigen een overwegend, beargumenteerd bezwaar tegen het besluit meer heeft. Dit wordt ook wel besluiten per consent genoemd. Omdat we als een stad of land of wereld niet met zijn allen tegelijk aan een gesprek kunnen deelnemen, is ook in een sociocratie een gelaagdheid noodzakelijk. De dingen dicht bij huis worden dicht bij huis geregeld, de overstijgende zaken worden op een overstijgend nivo geregeld. Dus zal er een model van vertegenwoordiging aanwezig zijn. Iemand uit een gemeenschap wordt geselecteerd om die gemeenschap te vertegenwoordigen in het naast-hoger gelegen niveau. Ook daar zal het besluit met behulp van consent worden genomen. Het hogere niveau zal dus geen besluiten kunnen opleggen aan naast-lager gelegen niveaus, het werkt juist de andere kant op. Op deze manier zal de macht liggen op het laagste niveau en leggen de hogere niveaus verantwoordelijkheid af aan de lagere niveaus.

Een vaak gehoorde zorg is dat het sociocratisch model verzandt in discussie en leidt tot besluiteloosheid. Ervaringen leren echter dat het omgekeerde het geval is. Omdat iedereen zich gehoord voelt, duren discussie juist korter en worden meer besluiten genomen, is de kwaliteit van deze besluiten hoger en hebben ze meer draagvlak. Dit model doet wel recht aan de behoefte dat we de controle over ons leven weer terug willen krijgen. Zonder gevaarlijke simplificatie van de complexe werkelijkheid en recht doende aan de verscheidenheid van belangen.

Het sociocratische model geeft invulling aan de eerder genoemde behoeftes aan hoop en het geven van verantwoordelijkheid aan iemand anders. De macht blijft echter liggen op het niveau van de burger, terwijl we een leider vertrouwen ons goed te vertegenwoordigen op het hogere niveau. Het gevoel dat je zelf in grote mate je eigen toekomst en geluk bepaalt geeft pas echt hoop en inspiratie. En doordat iedereen mee doet in de besluitvorming wordt de verantwoordelijkheid en macht door iedereen gedeeld. Op het moment dat je het nodig hebt, kan je vertrouwen op de inzet en verantwoordelijkheid van de buren.

Concluderend kunnen we zeggen dat we in het door ons nagestreefde wereldbeeld niet terug gaan naar één leider en een concentratie van macht. Er zijn juist vele leiders en misschien is ieder mens op een bepaald moment wel even leider. Leiderschap dat situationeel ligt bij de mensen die in de betreffende situatie het beste kunnen leiden. Leiderschap dat bestaat uit het gezamenlijk vinden van consent. En de macht delen we met zijn allen en ligt decentraal bij de mensen die het beste inzicht hebben in wat goed voor hen en de zijnen is.